53/2015 ZU (Zet u zu)

Zu leh Mizo rinna?

“India ramah hian darkar khat chauh pawh Dictator ni ta ila, ka tih hmasak ber tur chu Zu zawrhna zawng zawng hi zangna dawmna awm lovin ka khar vek ang

 – M.K Gandhi”

“Haw la, zu zawrh khapna dan saw va hlip rawh, Khawi lai hmunah pawh zu hmuh tur a awm kha”

Zoram tharah hian Rinna leh Thlarau, Khawvel thilah chuan kan ṭhang na’rawh e. Kan thiamna leh kan finnate a sang zel a, kan buai phah fo bawk a nih hi. Chuti ang zingah chuan Mizoram tluana kan buaipui leh ngaihdan inmil thei lo awm chu ZU chungchangah hian a ni a. Mizoram tluan kan huamtir hian MLTP ACT emaw MLPC Act hian Hnam tenau, Lai, Mara, Chakma te a huam ta vek e tihna erawh a ni lo a. Nimahsela, an khawtlangah nghawng nasa tak a neih avangin a huam lo thei bik lo vang.

Chu vangin Mizoram dinhmun hai lang dawrh khawp rinna neiin, a tichiang tur Crime records te nei mah ila, kan khawtlang harsatna anih tlat avangin sawi loh phal chi a ni lo. Kan thurin leh sakhuain min hrilh dan, Bible-a kan hmuhdante (Theologian erawh ka ni lova), Dan leh hrai lam aṭanga thlirna, A taka kan nunpui dante tarlan tum ila.

Kei, rinna a fahrhahte hian thupui ka thlang fuh em ka hre lo a. Elbert Habbard-a kamchhuak, “Sawiselna laka fihlim I duh chuan eng mah ti lo la, eng mah sawi lo la, eng mah ni hek suh” tih hi a dik riau a. Mahse awm ve tawp nih ai chuan Tlang than, hmingchhiat phah pawh ka thlang zawk mai ta lawng. A chhan chu ‘engmah ti lo la’ tih hi chu ka thei a, ka rilrem zawng tak, ka tha mil zawng tak a ni a. Éng mah sawi lo la’ tih hi chu a har lu deuh a ni. Ka rei, ‘Eng mah ni hek suh’ tih hi chu thil theih  a ni lo a, Pathian thu pawh a ni lo. A dik lo sa tlat, mihring, mi dangte tana malsawmna nih tum tan chuan a theih loh. Chu vangin eng mah ni lova, tal ve muat muat a, um e mai mai tur, hlutna nei lo, ngaihdan pawh nei thiam lo mihring nih ai chuan Sawiselna chu ka pumpelh lo mai ang. Bible-in ‘tu mah mi fel tak reng an awm lo’a tih avang pawh hian ka duh dan danin ka sawi dawn, zalenna ka nei.

Ziaktu tam tak ten ngaihdan hrang leh duh dan hrang, rawtna ṭha tak an sawi kur liai luai tawh a, ngaihdan nei lo hi puitling leh lehkha zir zingah chuan a awm theih loh ang tih tur hial a ni ta. Tlan chhe chung te, tharum hman duh hial khawp rilru pu chunga ziah te pawh a awm a. Rorel khawl berte beng hi a thleng lo nge, hmaizah nei lo chunga hmai zah zawng an neih vangin Saipui kal lai chu ala kal muah muah a nih hi..

Zu hi hmasang aṭanga dawidim telh tawh a ni a, chu dawidim chu dawidim vek aṭanga siam a ni ṭhin a. A hmanrua leh a chawk tho tu erawh a thuhmun vek. Zu awm ṭan hun hre tur chuan Dawidim awm ṭan hun hriat a ngai ang. A lo awm ṭan dan emaw a sawhkhawk emaw chhui tam lovin, engtin nge kan kal pui zel ang tih ngaihtuah chungin thlir dawn teh ang.

Thusawitu khan Zu chu Thil  a ti a, A phuahtu nu khan Sual tinreng bul a ni tiin a sa bawk a. An ngaihdan chu behchhan neiin an ti ri mai a ni. Zu hi sual tin reng bul a ni lo va (sual lan chhuahna a ni thei)  He hla hi kan thu rin a ni lo va  zu dona leh vanram kaina tura sawm na  a ni thei bawk: kan thurin hi Bible chuan sum ngainat hi sual tinreng bul a ni tiin min hrilh a ni.  Sual tinreng hi Zu a nih vang em ni ang  khapburna dan hi kan hmang tak? Valbuangate (missionary) thlauh thlak kha chhunzawm zel kan la duh em ni zawk ? Kohhran leh tlawmngai Pawlte hmaizah avang hian kan do mai mai em ni? Zu hman hlimhlawp rawng kai kan ngai nat avang hian Zu hi DO kan duh em ni zawk? Do rem theih kan in ring em? Heng zawng zawng chhanna chu: sual bul anih chu ka ring lo. Kristian; Amah ringtu kan nih avangin Sap nun kan ngaisang a; an chet dan pawh kan zira an nun dana nun pawh kan thiam chak khawp mai. Chu vangin sap kan ngaihsan avang pawh hian Valbuangate chenna ram ang chuan Zu hi kan dah zalen lo. Ama’rawh chu; Rinna khawih thil nia kan hriat a nih avang hian Zu khapburna Dan emaw thunun hlekna dan emaw sawi tam mi chu kan ngaisang lo. Missionary te; sap nun dan leh kan khawtlang nun te kan thlirkawp chuan mipuiin ngaihdan kan sawi thei lo a ni. Kohhran leh tlawmngai pawl thlirna atang chuan Zu hi khap bur a, Do rem theih kan duh a, kan beisei bawk. Sawrkar hian pawl, kohhran duh dan a thlirpui lutuk em ni ang Zu hi a do le tih chu ka hre lo. Sawrkar Dan pawh sawrkar vekin a tum thelh khawpa a kalphung a nei hi chhan tha tak awmah I ngai ang u.  Sawrkarin tih loh tur a tih chu dan a ni mai a, Dan chu zawm tur a duan a ni. Dan zawmtu tur chu mipuite kan ni a. Sawrkar hian Beiseina sang tak neiin mimal nungchanga innghat tlat Khawtlang nun hi siamthat a tum em le?

 He dan hi Woodrow Wilson –a thusawi (if you want to make enemies, try to change something) thlen dik tirtu nih duh vang ngawta khapburna dan hmang kan nih ka ring si lo. Kan nih erawh chuan Hmelma neih kan duh tih na a ni mai. (chu ngawt chu kalphung thar ani si lo) Chu chu Politics takin a hlawk ang em le? Politics kheltu politiciante chu an in  ang vek a, Lui awm lo chung pawh a Lei dawh thiam tu te an nih avangin. Chu vangin politics avanga Zu khapburna Dan kan hman hi Shakespeare-a thu hmang chuan Dik Lo tlat a ni. Eng pawhnise, Dan chu Dan a ni a, Zu kan khapbur a, ka pawi ti lo. Zu that na hre tur tawk chuan ka lo chhim ve tawh a, a that lohna pawh ka hre thawkhat e, Zofate tana  tangkai pui tur khawp chuan kan tawn hriat hian a phak lo a ni. Chutiang a nih chuan maw, a duh chuan an dawm anga an in mai tur a ni (jail tan huam chungin). A duh in an in lo thei a, an Do em em thei bawk. Lam mi ten lam ngai lo in hmusit lovin, lam ngai lo mite pawhin lam mite hmu Sakhi lo bawk ila. Thlarau pek zia ang zel zawkin tih ang maiin, Zu in thin leh Zu in (ngai) lote pawh hlimin leng za ila, min khai khawmtu Dan hnuaiah I kun tlang mai ang u.

 Dan chu Dan a nih si chuan Kaisara thil te chu Kaisara hnenah kan pe ang a, Pathian thilte chu Pathian hnenah kan pe leh mai tur a ni (Lk 20:25) chuvangin khawvel mite chuan Khawvel dan phal loh chu an in mai tur a ni a, Thlarau mite (Piangthar)chuan an in lo mai tur a ni. Thlarau mite chu Roreltute thu thu a awm tur an ni mai lovem ni? Ni mai e, A nih leh zu an in loh avangin chhandam an ni mai dawn em ni? Chhandam te kawng zawh tur ah zawh mai a ni. Chhandamte chuan Zu lo khulh thin ta se? Kan Lalpa Isua ngei pawh khan Amah hriatreng nan ZU in tur in min ti sia, a pawi dawn em ni? Chu tak chu a ni kan buai phah erhna chu. Pathian faa vuah ringtu dik tak, Piangthar tha tak theuh ni I la ,Kan Bible-in eng tin nge min hrilh a, eng nge “my Lord” a ngaihdan chu hriat tum dawn teh ang.(Theologian ka ni lo va, ka hriat dan zawk in le)

Zu chung chang hi Bible ah kan hmu nasa hle a. Uain, Wine, Zupui, Rakzu te hi Zu a ni mai a. Tin, Zu ruih hmang chu zu in mite an ni. Kan sawikhawp, kualkawi luhkhalh a nih pawhin ka duh dana sawi tur ka ni ka tih hmasak tawh kha. Bible bung hmasa lama Lota Zu in thu leh a fanau ten zan zawma an mutpui (Rape) thu kan hmu a, Lota khan Zu a in tam lutuk ani ang mahni fanute pawh a mutpui a, a ngai(h) thin ni. Rui lo hai lo chuan kha inngaihna sual kha aduh loh avangin Zu an intir ta reng a ni zawk lo maw? Emaw Lota fanuten mi dang(mipa) chi thlahtu tur an awm loh a vang a, mahni pa ngei fa an pai thei kha harh fim lohna (Zu) hmun vang liau liau a ni awm e. Lota Chi mang loh chhan kha Zu vang a ni a, tha deuh asin Lota’n zu kha in ta lo se…. Tin, Tirhkoh paula khan Timothea hnenah I pum a vang leh I damloh fo avangin Uain tlem te hmang thin ang che, a ti a. Dawidim telh a ni emw ni lo emaw ka hr eve leh ta pek lo. Paulan Timothea hnenah tui chauh hmang tawh lo va, Uain hmang hlek turin a chaha; tlem bakah te a nih kha. Chu vangin mi tam tak te tanfung pawimawh tak (Zu pawi loh zia)chu a pelh sawlh chiang hle a ni. Zu in loh chuan a ruih theih si lo a, Pianthar lo chuan  Bible thu a zawm theih lo tlangpui thin, tum pawh a tum lo.

 Le, kan Lal Isua khan khawvel a a thilmak tih hmasak ber chu Tuisik Uain (Zu) a chantir a ni, chute ang a nih chuan zu hi sual a nih a hnekin thil tha thlentu a ni thei tho em? Isua mahin a awm sa pawh duh tawk lova a tihpun si chuan Sual hlawm hlak, sual bul chu a ni lo vang. Chuti ang anih chuan zu hi a hman dan azirin vanram kain dal thei a ni emaw Hremhmun tlakna tura chahbi emaw a ni thei dawn a ni.

Pathian thu hi thuthlung hlui leh thuthlung thar inkawp, lak hran theih miah loh a ni a. Thuthlung hlui tifamkimtu chu Thuthlung thar a ni a, Thuthlung thar tifamkimtu pawh thuthlung hlui tho a ni. Chuvangin Pathian thu-in Ti suh a tih te, ti rawh a tih te hi mi vantlang ngaihtuahna atangin I bih chiang dawn teh ang.

Zu thatna leh that lohna sawi tam ka tum lo a, Zu hi a that lai ka hre ngai lova, zu erawh in tur atana siam a ni. Zu in ṭhin te bawk hi an rui nge nge ṭhin. “Zu reng reng in suh, chu ti lo chu I thi ang” tih hian zu a khap bur a ni. Zu chu in tur atana siam ni mah sela mi zawng zawngin in vek tur tihna a ni kher lo. Ä ṭhenawm hnena Zu in tur petu chung pikzia a sawi a. Zu in ṭhin mi chung pikzia tur chu a ngaihruat theih awm e.

Miin zu a in chuan Pathian ngaihin a tenawm a, eng dinhmun nge a luah ang le? Zu inṭhin te, zu chawhpawlh inṭhin te chu an lungngai a, an chung a pik ṭhin a, hliam an tuar ṭhin a. Chu mai ala ni lo cheu, thubuai an nei ṭhin a, hliam an tuar ṭhin a ni. An mit sen rem rum ṭhin te hian mihring chanve an nih zia a tarlang a ni.

Zu intura hma taka tho ṭhin te leh Ruih hmaa rei tak meng ṭhin te chu an chung a pik ṭhin a ni. Khawvel thila ngaihtuah pawhin nunphung a ti buai fo ṭhin. An kut te chu hling chhun ang, an lallukhum pawh rah behsaka an awm tur te chu zurui mite an ni. Hrereng chunga zu inṭhin te chu leiah leh vanah an hausa hek lovang, an rethei dawn a, nguina in puanchhia a sin tir dawn a ni. Chuvangin “Ruite u harh ula, ṭap rawh u, uain ïn ṭhin zawng zawng te u, a uain thlum avangin chiau vak vak rawh u…”

Kan zingah rilru muthlu kan awm chuan harh a hun tak zet zet a ni. Zu rui ṭhin in awm chuan in fing lo tihna ani a, natna in nei a ni e.

## 2000 vela ka ziah ni tain ka hria, edit peih vek sen a nih loh avangin ka han neihfakarilbawm mai mai a ni.