32/2013 Sum ngainat hi natna

Millenium Natna

               Khawvela thihna lo lut  kha duhthlan sual vang a ni a, Pathianin chhia leh tha hriatna min pek, zalenna zau tak min pe a, zalenna ken tel theirah ei tura duhthlan khan thihna a keng tel a. Lungngaihna leh manganna hian min la tuam zel dawn a nih hi. Theirah ei ni la laa thi tura tih khan kan nunna chu zuahin, Pathian lak ata kan thi ta a ni. Hmangaihna mak tak mai chuan khawngaihna avang liau liau-in Chhandam kan lo ni leh thei ta a ni.  Chu pawh chu keimahni tih theih ni lo, rin mai a ni. Krawsah Isuan kan aiawhin min tuarsak a ni tih hi.

Bawhchhiatna avangin kan khawvel hi a chiri zo tawh a. Mangan leh rumna-in a luah khat zo tawh a ni. Nimahsela, a thutiam hlen chhuak zelin tunah Thlarau Thianghlim kan zinga a la awm avang chauhin khawvel hi nunphung ngaiin a la kal hram hram a. Thlarau Thianghlim rahte hi hmuh tur awm tawh lo se chenna tlak a ni dawn tawh si lo. Hun tawi te kan neih lai hian khawvel nuam zawk siam tura beih hi kan mawhphurhna a ni a. Sualna do hi kan tih tur a ni. Khawvel natna hlauhawm hrang hrang, thihna thlen thei hmuhchhuah zel a nih lai hian damdawi leh enkawlna tha zawk pawh a piang zel bawk.

Mizo khawtlang nun inthlak thleng, hlawm lian tak tak te; Vailen hma thianghlim hun lai te, Vailen leh hnam anga harhna te, Chanchin tha lo luh leh a nghawng zirna te,  Indopui pakhatna leh pahnihna avanga sipai leh eizawnna dang lo piang chhuak a awm a. Bawrhsap leh Lal inkara inawpna talchhuah tum leh nghawng te, Union Territory-a kan awm atanga sum leh pai ngainatna lian ta hluai te, emaw rambuai retheih vanga insawhngheh tumna te, State kan nih atanga eizawnna nghel nghet duhna avanga ram insingsa te, Education system (10+2+3) inthlak leh Mizoram University pian chhoh dan en hian kan nun hi a inthlak chho zel a. Chu chuan kan khawtlang nun leh khawvel kan thlir dan hi a lo danglam phah ni hian ka hmu thin. Chutih lai chuan kohhrante hian mumal taka zirtirna kan pek loh avangin mizo nun hi a kal darh ta nuaih a nih hi.

Heng kan hun tawn mil hian Kristianna hi a danglam nge ni a, Kristianna than chhoh zel dan milin kan ram hi a danglam tih en ila, inhnial theih tak a ni. Eng pawh ni sela, Pathian rinna, Kristianna hi a bul, thil pawimawh tak a ni. Pathian hmangaihna tak tak lanchhuahtirna leh a duhzawng anga awm theihna chu kan mihringpuite tana kan thahnemngaihna hi a nih avangin Krista rilru-ah chuan Thlarau bo chhandam baka pawimawh hi a awm si lo a. Lal dang chibai bukna leh Pathian hawisanna awlsam ber chu sum leh pai, khawvel hausakna  hi a ni.

Kan khawtlang nun inthlak thleng thut thut hian kan kristianna hi a chelh ding zo lo mai ang tih hlauhawm khawpin kan inrin hma hian inthlakthleng (social transformation & social change) hi a awm zel a. Chu chuan ngaihhlut zawng leh ngaihsan zawng, thlirna a sawi danglam thut thut thin. Kan zoram khawvel thlir hian thalaite zingah mai ni lo, nu leh pa, naupang te chenin kan mit tihdelin a awm phah ta a nih hi.

Duhamna hi milem biakna a ni a. Milem biak chu Pathian hawisanna a ni. Mihring taka tihrem tumte chuan inlakhran a, khaw thar din emaw ideology (doctrine) hran changchawiin Pathian thu an kalpui thin a ni. Mahse Pathian pawh ngaisak lo leh kawra hmanga khawtlang nun zinga pakhat emaw ti mai thin te chuan kristian tih hming put hi duh tawkah neiin thil dang reng an vei lo a ni.

Chung mite zingah chuan a uchuak a kal thin an awm a, chu chu sawi kan tum ber pawh a ni. Kum sangbi thar a lo inher chhuah khan mizo zingah rilru inthlakthlengna lian tak a lo thleng a. A hleihluaka inhai vur tum mai ni lovin, mahni indah chungnunna a lo awm ta a ni. Chu chu rilru dik lohna avanga thil tha emaw thil tha lo emaw kan tih thin avangin.

Tunlai natna-in a tlak buak, chawr chhuak thei ta reng reng lo hmuh tur an awm nual a, hei hi mi tam zawk ten kan kaichhawn loh nan lo inhriattir lawk a tul a ni. Hei  hi natna khirh tak, rilru lam natna atanga intan a ni. Chu natna chuan taksa a ei chhe nghal lo. He natna hian rilru chi-ai a, manganna leh lungngaihna-in a tlak buak nghal thin a. Mi zingah erawh chuan taksa him pial, nui sang chungin a awm tir thei a, rilru beidawnna sual an neih avangin hlima erawh a pe thei tak tak lo.

Heng mite hi Millennium Natna veite chu an ni. He natna hi “Thinlung cancer, thluaka sum lut, ngaihtuahna mit phar, thlarau aids vei” an ni a. Khawvel thilah enkawl ngaihna a awm lo. Tanpuitu aia mi tha famkim, hre zawk, thiam zawk an ni zel si. Kraws thisen hmanga silfai bak Chhandam ngaihna an awm lo an ni. Chu pawh chu an hrereng a, anmahni duha tih theihah an ngai si. Khawvel thilah chuan mi fing, tanpui ngai ngai lo, intodelh chi kima intodelh tura tan la thiam an ni a. Chuti anga tan la zel tur pawha pawisak nei lo, mawi taka sulhnu thup leh sawi mawi thiam an ni. Awmkhawmna-ah mite rawn ni khawpin an fing fel a, hruai sualtu tha tak an ni bawk.

An thinlung a chhiat tawh tlat avangin lan mawi tum reng rengin hun an hmang a, thup tur an ngah avangin inthup nan hun an hmang zo a.  Chutih lai chuan Pathian a awm tih hriain an kalsan tak tak ngam si lo, khawvel thilah an rilru an pe duh zawk a. Lal pahnih rawngbawl tumin an hman hlel a ni ber awm e. Isua Pathian leh sum pathian rawngbawlin an hun an seng a, Sum ngainat hi sual tinreng bul a ni tih hrereng chungin hausak nan an bei a. Mi hausa vanram kai harzia hrereng chungin zawm tumin an awm lo a, mi hausa lamah an trang lawi si. Thlarau chaw an zawng peih lo a, an thlarau hi tanpui (aid) ngai ngawih ngawihin an awm a ni. A sawi awlsam zawk nan 'chatuana thihpui tham natna' tiin sawi ta i la hriat a awlsam awm e.

Hmuh theiha hausakna leh hmuingilna hi Pathian malsawmna emaw tiin lei malsawmna a awm tih reng an hre lo. Chu vanga hmuh theih loh hnathawh, hmuh theiha hausakna hluar ta hi a ni. Mihring atanga siam hmeichhe duhzawng tihsak chakna avangin hruai sualin an awm a, neih belh zel turin hma an la a, chu chuan lansarh a zirtir a, incheina leh thil neih hlut zawng chu tehfungah chher chhuah a lo ni ta. Engkima tehna tha nungchang chu ve chauha ngaih a ni. Khawtlanga hnawksak lo leh ngawi thei kha mi tha leh rintlakah an chhuah zo a, sualna do a, vei peih lo, a mawia tel ve thin kha mi fel emaw kan tih phah ta a ni. A mawi hriat tumna lamah lang thei lo nungchang mal mak a ni a, hmuh awlsam incheina leh thil neih atanga tehna chuan an mit a tiphar ta a ni.

He natna hi enkawl a dam mai chi a ni lo a, thinlung leh rilru lak hran tum ang maia natna hriat har a nih avangin a enkawl theitu Isua thisena hual loh chuan dam ngaihna a awm lo. Thinlung chhia leh rilru kawi chu chenpuite azira inthlahchhawn theih a ni a, thluaka sum a luh loh nan eng vaccine mah a tlak loh a, hmun dika awm hi a ni mai. Thluaka sum a luh tawh chuan mawi tehna hi a manah te, a hlutna-ah teh a ni thin a. A rawng leh nihphungah renga teh theih tawh loh a ni. Chhia leh tha hriatna dik neih a har tawh a, an thlarau hian tanpuitu a ngai ngawih ngawih tawh a. Tanpui theih tawh loh tluk a ni.

He natna nei kawp (Co-infection) hian taksa, rilru leh Thlarau a ti chhe vek thei a. Thinlung chhia emaw, sum leh hmuh theih atchilhna (Materialism) emaw, a thangmawi pawh thlu zo tawh lo hian thlarau boralna-ah a hruai thei vek a. Khawvelah enkawlna a awm lo, enkawltu kawhhmuh thei erawh mi tam tak an awm thung. Dam hlenna leh hlimna tluan tling chu Gilead-a thinghnai damdawi bak damna a awm lo a. A tidam thei chu Isua Krista a ni.// 26/9/2014